Στην Καρδιά της Ικαρίας

Δάσος του Ράντη

Εξερευνητική εκδρομή για επισήμανση μονοπατιών

Την Κυριακή 19 Σεπτεμβρίου μια μικρή ομάδα 4 ατόμων ξεκινήσαμε για να ανακαλύψουμε και να ασφαλίσουμε επιτέλους ένα από τα αρχαία μονοπάτια που διασχίζουν το θρυλικό αυτό δάσος***.

Μπροστά στο Δάσος (βλέποντας από τα δυτικά προς τα ανατολικά).

Δύο οι λόγοι.

Ο ένας πρακτικός.

Το δάσος βρίσκεται στην προέκταση προς νότο του σημασμένου μονοπατιού Κάμπος – Φραντάτο. Διασχίζοντας το δάσος φτάνει κανείς στη κορυφογραμμή του Αθέρα και συναντά το μακρύ “μονοπάτι της οροσειράς” (ridge walk ή “transikarian trail”) από ακρωτήριο σε ακρωτήριο, καθώς και ένα από τα μονοπάτια για το Μαγγανίτη.

Προβολή μεγαλύτερου χάρτη

Ο δεύτερος λόγος ήταν “πολιτικός”.

Έχουν λεχθεί και λέγονται τόσα πολλά για του Ράντη όμως δεν υπάρχει πουθενά ούτε μια -έστω πρόχειρη- πινακίδα, ούτε ένα βελάκι, ούτε καν μια γενική κατεύθυνση, πολύ λιγότερο ένα σημαδεμένο ασφαλές μονοπάτι. Μόνο στους χάρτες αναφέρεται το όνομα της περιοχής. “Ράντη”. Επί του πεδίου όμως δεν υπάρχει απολύτως τίποτα. Και όμως “στα λόγια” το Δάσος του Ράντη κοντεύει να γίνει τόσο ξακουστό όσο και το Φαράγγι της Χάλαρης. Που βρίσκεται όμως; Πως πάει κανείς εκεί; Ποιός είναι ο ασφαλής τρόπος να γνωρίσει το δάσος χωρίς “να ξοριάσει”;

Ξεκινήσαμε την αναζήτηση στο οροπέδιο “Αρνοπέζα” που βρίσκεται στο τέλος του αμαξιτού δρόμου που έρχεται από το Φραντάτο. Μέχρι εκεί περίπου φτάνει το σηματοδοτημένο μονοπάτι  (που έρχεται κι αυτό απ' το Φραντάτο) το οποίο προσεγγίζει του Ράντη από τη δυτική του πλευρά. Σκοπός μας να εισχωρήσουμε στο δάσος και να βρούμε ίχνη από κάποιο παλιό μονοπάτι, κι αν όχι, να φτιάξουμε μια δική μας διαδρομή προς την κατεύθυνση που θέλαμε, δηλαδή για το βουνό.

Ψάχνοντας για ίχνη παλιού μονοπατιού

Στην αρχή έγινε το δεύτερο. Περπατάγαμε ανηφορίζοντας “στα κουτουρού” ακολουθώντας γιδόστρατες σ' ένα σκοτεινό λαγκάδι με τεράστιους γέρικους άργιους. Ο ένας πήγαινε από 'δω, ο άλλος από κει -η αναζήτηση ήταν κοπιαστική όποτε όμως ανταμώναμε για να ξεκουραστούμε οι στιγμές ήταν μαγικές. Άλλος κόσμος. Αρχαίος, πράσινος, σκοτεινός. Ομιλητική σιωπή.

Ξεκούραση στην "αποθέστρα"

Διάλειμμα για φαγητό σε ξέφωτο. Το φαγητό (τυρί, ψωμί, σταφύλια) κάνει καλό.

Αμέσως μετά βρήκαμε τα πρώτα ίχνη μονοπατιού.

Ευτυχώς δεν χρειάστηκε να χαράξουμε δικό μας μονοπάτι. Κάποια στιγμή εντοπίσαμε έναν “ορό” ή “ατσίρο” δηλ. όρθια πέτρα επίτηδες στημένη από ανθρώπινο χέρι με σκοπό να ορίζει το μονοπάτι.

Δείχνοντας τη σωστή κατεύθυνση.

Η κατεύθυνσή της έδειχνε τη σωστή διαδρομή.

Πράγματι λίγο πιο πέρα είχε κι άλλη, μετά κι άλλη -κι αν ήταν πεσμένες γνωρίζαμε πια “τον κώδικα”, τις αναγνωρίζαμε σαν σημάδια, τις σηκώναμε ξανά πάλι όρθιες και προχωρούσαμε παραπέρα.

Εκτός από τους ατσίρους είχαμε και μια άλλη βοήθεια στον εντοπισμό της διαδρομής. Η διαδρομή του αρχαίου μονοπατιού ήταν κατασκαμμένη με τρύπες! Γουρούνια! Ελεύθερα γουρούνια!

Λεπτομέρεια ατσίρου. Πίσω του (πάνω δεξιά γωνία)
φαίνεται σκάψιμο λέφτερου γουρουνιού.

"Αν συναντήσουμε νευριασμένα γουρούνια, τι κάνουμε;"

"Σκαρφαλώνουμε στα δέντρα!"

Κάποια στιγμή βρήκαμε και “το σαλόνι” τους. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Για την ώρα μόνο ας πούμε ότι το μονοπάτι προτάθηκε να ονομαστεί “μονοπάτι των γουρουνιών”. Όμως θα ήταν άδικο για το όμορφο δάσος κι έτσι η πρόταση αποσύρθηκε.

Φωτογραφίζοντας ένα άγνωστο φυτό.

Κρίνοντας από τη παλαιότητα και τη τεχνοτροπία των λιθοδομών, υποθέσαμε ότι το μονοπάτι που βρήκαμε πρέπει να είναι τουλάχιστον 100 ετών, ενώ το μέγεθος και η πυκνότητα “των ορών”, οι πολλές “αποθέστρες” (βράχοι όπου ακουμπούσαν οι φορτωμένοι πεζοπόροι για να ξεκουράζονται) δίνουν το μέτρο της σημασίας που είχε το μονοπάτι την εποχή που το έφτιαξαν. Παρ' όλα αυτά, μπορεί να μην είναι αυτή η τελική διαδρομή που θα ορίσουμε για τη διάσχιση του δάσους από την ανατολική πλευρά. Ίσως να υπάρχει άλλη καλύτερη. Θα ξαναπάμε και θα ξαναπάμε. Είναι ωραία εκεί.

*** Οι μετρήσεις που έχουν γίνει επιβεβαιώνουν αυτό που βλέπει κανείς με τα μάτια του όταν μπει μέσα στο Δάσος του Ράντη. Πρόκειται για ένα από τα αρχαιότερα δάση της Μεσογείου. Αποτελείται κυρίως από δρυς αρίες (“Άργιους” τις ονομάζουν στην Ικαρία), επομένως δικαιολογημένα θα ονομάζαμε “δρυμό”. Ο λόγος που διασώθηκε από την υλοτόμηση και την ανθρακοποιία (παλαιό παραδοσιακό επάγγελμα των Ικαριωτών) ήταν η μεγάλη απόστασή του από τις ακτές. Ήταν μεγάλος κόπος να κατεβάσουν ξύλα και κάρβουνα μέχρι τη θάλασσα για να τα εξάγουν κι έτσι το άφησαν τελευταίο. Κάποτε όμως θα καταστρεφόταν κι αυτό, αν κάποια στιγμή στα τέλη του 19ου αιώνα οι δημογέροντες δεν αποφάσιζαν να το διατηρήσουν, ανακηρύσσοντάς το “δημόσια περιουσία” και απαγορεύοντας την υλοτόμηση.

Εκείνα τα χρόνια το δάσος κάλυπτε τεράστια έκταση και αποτελούσε πράγματι ένα σοβαρό “δημόσιο κεφάλαιο” που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί “από κοινού” προς όφελος του πληθυσμού σε περίπτωση κρίσης. Σήμερα το δάσος καλύπτει περίπου 16000 στρέμματα εδάφους, διατηρώντας ακέραια την αρχική του πυκνότητα στις πιο δύσβατες περιοχές στα υψώματα πάνω από τα χωριά Πετροπούλι και Φραντάτο μέχρι την κορυφογραμμή του Αθέρα. Πολλοί από τους χοντρούς πανύψηλους Άργιους έχουν μετρηθεί ότι είναι 500 χρονών ωστόσο δυστυχώς δεν ανανεώνονται. Μεγαλόπρεπα τα κουφάρια των γέρικων δέντρων κείτονται στο έδαφος, δεν χρησιμεύουν όμως για να στηρίζουν τρυφερά νεαρά δεντράκια. Δυστυχώς το δάσος μαστίζεται από την αποίμενη βόσκηση. Τα νεότερα δέντρα που βλέπει κανείς εκεί είναι 20-30 ετών. Δηλαδή είναι τα λίγα εκείνα που πρόλαβαν να μεγαλώσουν πριν την εποχή των επιδοτήσεων. Έτσι το δάσος μοιάζει με “γηροκομείο δέντρων”. Όπου πέφτει ένας γερο-γίγαντας Άργιος δεν υπάρχει περίπτωση να αντικατασταθεί από νέο δέντρο. Το έδαφος θα μείνει κενό και το χώμα θα το πάρει η βροχή. Επί χρόνια γίνονται ενέργειες για να σταματήσει η βόσκηση στο δάσος (προτάθηκε μάλιστα να περιφραχτεί) όμως μέχρι σήμερα χωρίς αποτέλεσμα.

Η Εμπορική Πλευρά

 Ποιά είναι η “ανταποδοτικότητα” των μονοπατιών;

Πριν αρκετό καιρό διαβάσαμε στο πολύ καλό Κυκλαδίτικο μπλογκ, “Αλαλάζοντα Τοπία”, συνέντευξη του γνωστού οδηγού βουνού Κάρολου Μέρλιν ο οποίος “έχει υιοθετήσει” την ωραία Τήνο όπου ανοίγει, συντηρεί και χαρτογραφεί μονοπάτια. Η συνέντευξη είναι στα Αγγλικά καθώς το αρχικό κείμενο είναι από την εφημερίδα Athens News. Αν μπορείτε, διαβάστε την όλη. Περιγράφει την ομορφιά του νησιώτικου τοπίου, τις πάρα πολλές πεζοπορικές διαδρομές που έχουν ανοιχτεί και υφίστανται αλλά και τις γνωστές αναποδιές της δουλειάς με τα μονοπάτια τα οποία ολοένα καταστρέφονται από την άναρχη δόμηση και την άναρχη οδοποιία, αν και, όπως αναφέρει ο Κάρολος, στην Τήνο δραστηριοποιούνται πολλοί -ατομικά ή συλλογικά- με το άνοιγμα και τη σήμανση πεζοπορικών διαδρομών. Προφανές είναι ότι, παρά τα προβλήματα, χάρη σ' αυτές τις προσπάθειες, έχει δημιουργηθεί ένα πολύ επαρκές δίκτυο πεζοπορικών διαδρομών συνολικού μήκους περίπου 300 χιλιομέτρων!

 

 

Ωστόσο ο Κάρολος δεν πετάει στα σύννεφα. Στο τελευταίο μέρος της συνέντευξης, μιλώντας για το ενδεχόμενο κυβερνητικής χρηματοδότησης της δουλειάς στα μονοπάτια της Τήνου, επισημαίνει ότι “Το πρόβλημα είναι ότι ο πεζοπορικός τουρισμός δεν αναπτύσσεται αρκετά γρήγορα. Ανεξάρτητα από το πόσα χρήματα ξοδεύονται για τη συντήρηση (των μονοπατιών), η επένδυση θα αποδώσει μόνο όταν φτάσουμε στους 10.000 πεζοπόρους το χρόνο. Ενώ τώρα ήμαστε στους 3.000 το μέγιστο.”

Αυτά στην οργανωμένη τουριστικά Τήνο που είναι κοντά στον Πειραιά και συνδέεται με δεκάδες δρομολόγια πλοίων. Όπου το τοπίο είναι μάλλον ομαλό σε σχέση με άλλα νησιά και τα μονοπάτια “ευκολότερα”, ενώ υπάρχουν διάσπαρτα εμφανή αξιοθέατα -π. χ. ξωκλήσια, περιστερεώνες, βώλακες (στην Ικαρία τους λέμε “λούρους”), “δαντελωτές” ακτογραμμές. Και τέλος, όπου μεγάλο μέρος της τοπικής κοινωνίας -όπως φαίνεται τουλάχιστον- υποστηρίζει ανοιχτά και έμπρακτα τον πεζοπορικό τουρισμό. Και όμως, η διάνοιξη και συντήρηση μονοπατιών “δεν συμφέρει” -όχι ακόμα τουλάχιστον.

Ο υπολογισμός της ανταποδοτικότητας που κάνει ο Μέρλιν είναι πολύ ενδιαφέρων. Η Τήνος με 300 χλμ διαδρομών και 3000 πεζοπόρους “πιάνει” το 1/3 της απόδοσης. Θέλουν άλλους 7000 πεζοπόρους. Στην Ικαρία πόσα χιλιόμετρα διαδρομών έχουμε; Πόσους πεζοπόρους;

Πάρτε τους χάρτες, πάρτε χαρτί και μολύβι και κάντε πράξεις. Όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα, το συμπέρασμα είναι γνωστό για μας. Δεν συμφέρει και δεν μας νοιάζει. Όπως λέει κι ο Κάρολος Μέρλιν στο τέλος της συνέντευξης “Το μόνο που θέλω είναι να έρχονται άνθρωποι και να περπατούν στο νησί. Δεν με νοιάζει αν θα ζητήσουν τις υπηρεσίες μου”. Πράγματι, οι χάρτες που έχει φτιάξει διατίθενται δωρεάν π. χ. στο Google κι αλλού, στο ίντερνετ μπορεί κανείς να βρει -επίσης δωρεάν- δεκάδες περιγραφές διαδρομών τις οποίες συνιστά, όπως επίσης μπορεί κανείς να τον ρωτήσει απ' ευθείας ό,τι θέλει για τα μονοπάτια μέσω της επίσημης ιστοσελίδας της Τήνου.

Δεν συμφέρει. Και όμως γίνεται. Καλό χειμώνα.