Η ιδιαίτερη ιστορία και η σημασία του χάρτη της Ικαρίας του 1957

---

Σαν Ορειβατικός Πεζοπορικός Σύλλογος έχουμε σήμερα την τιμή και τη χαρά να δημοσιεύσουμε για πρώτη φορά στο διαδίκτυο τον πρώτο, πολύ αξιόπιστο για την εποχή εκείνη, χάρτη της Ικαρίας που συντάχθηκε και εκδόθηκε “ιδίαις δυνάμεις” το έτος 1957 από μία ομάδα δασκάλων που υπηρετούσαν τότε στα σχολεία του νησιού με επικεφαλής τον Μιχάλη Μάζαρη ο οποίος και αναφέρεται ως συντάκτης στο πολύ ενδιαφέρον υπόμνημα στην κάτω δεξιά γωνία του χάρτη.

Εκείνο που ενδιαφέρει ιδίως εμάς όσον αφορά αυτήν την έκδοση είναι 1ο) τα πολλά τοπωνύμια που περιέχει, το οποία είναι ακριβή, ορθογραφημένα και τοποθετημένα στις σωστές θέσεις, και 2ο) και κυριότερο, ότι αποτελεί μία πλήρη αποτύπωση των σπουδαιότερων “ημιονικών οδών” και "ατραπών" που τότε ήταν η συντριπτική πλειοψηφία των οδών στο νησί, και που σήμερα δεν είναι άλλο από τα γνωστά μας μονοπάτια!

Είναι πραγματικά εκπληκτικό να βλέπει κανείς πόσο εκτεταμένο και πυκνό ήταν το δίκτυο των μονοπατιών της Ικαρίας εκείνο τον καιρό. Επιπλέον, εκ του γεγονότος ότι οι συντάκτες θέλησαν να τα αποτυπώσουν στον χάρτη, συμπεραίνουμε εμείς σήμερα 1ο) ότι αυτό το δίκτυο δεν μπορεί παρά να ήταν σε τακτική χρήση, και 2ο) ότι ο χάρτης εκδόθηκε για να ανταποκριθεί σε μία αναγκαιότητα η οποία, κατά τα φαινόμενα, δεν μπορεί παρά να ήταν ότι το έτος 1957 η Ικαρία αρχίζει να υποδέχεται επισκέπτες. Υπό αυτή την έννοια, αυτός ο χάρτης, με τις φωτογραφίες μάλιστα που περιέχει, φαίνεται πως ήταν και ενός είδους “μίνι τουριστικός οδηγός”.  😊
Διαβάστε τη σχετική δημοσίευσή μας στο facebook:

Το μεσοχείμωνο που βρέχει και κάνει κρύο στο νησί, είναι η πιο καλή εποχή για να διηγούμαστε παλιές ιστορίες και να...

Δημοσιεύτηκε από Ορειβατικός Πεζοπορικός Σύλλογος Ικαρίας στις Δευτέρα, 15 Ιανουαρίου 2024

 

Για όποιον συλλέκτη ενδιαφέρεται για τους παλαιούς χάρτες, αλλά και για χάρη εκείνων που αναζητούν τις διαδρομές του παρελθόντος, είτε ιστορικοί είναι αυτοί, είτε πεζοπόροι, ο «ΝΕΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΙΚΑΡΙΑΣ, υπό Μιχ. Μάζαρη, 1957» διατίθεται ήδη σε ανάλυση 14 MB στο εξής λινκ:

Είναι ευνόητο ότι ευθύς μόλις ανεβάσαμε αυτό το ντοκουμέντο στο διαδίκτυο, ζητήσαμε να μάθουμε περισσότερες πληροφορίες από γνωστούς και φίλους. Όμως, μολονότι ο χάρτης ακόμα και σήμερα είναι πολύ γνωστός και ιδιαίτερα δημοφιλής στο νησί, η γενιά των ανθρώπων που είδαν και έζησαν τη δημιουργία του στα μέσα της δεκαετίας του 1950, δεν είναι πια μαζί μας.

Παρόλα αυτά, ο πρεσβύτερος των μελών μας, μοιράστηκε μαζί μας κάποιες παιδικές αναμνήσεις σχετικά με αυτόν τον χάρτη που ρίχνουν αρκετό φως στο πως και στο γιατί δημιουργήθηκε. Είναι, νομίζουμε, μια ενδιαφέρουσα ιστορία.
Την αντιγράφουμε εδώ, ελπίζοντας στο μέλλον να μάθουμε περισσότερα στοιχεία.

«Αυθόρμητα εχτές προσφέρθηκα να σχολιάσω αυτόν τον χάρτη της Ικαρίας του 1957, τώρα όμως βλέπω ότι ανέλαβα μια δύσκολη δουλειά. Η δυσκολία έγκειται στο ότι εδώ βλέπουμε ένα νησί ακριβώς όπως χαρτογραφήθηκε πριν την δεκαετία του 1960, δηλαδή βλέπουμε μια Ικαρία “προνεωτερική” πριν τα μηχανήματα, το πετρέλαιο και το τσιμέντο. Βλέπουμε, δηλαδή, όχι τον τωρινό, αλλά ένα άλλον, πολύ διαφορετικό κόσμο. Αυτός ο διαφορετικός κόσμος, επιπλέον, δεν είναι αυθαίρετος ή φανταστικός, όπως π.χ. αυτόν που έδειχναν πολλοί από τους χάρτες των Ευρωπαίων περιηγητών των περασμένων αιώνων, αλλά απολύτως πραγματικός αφού αναμφισβήτητα η αποτύπωσή του έγινε μετά από επίπονη και μακροχρόνια, επιτόπια έρευνα και καταγραφή.

»Τι βλέπουμε λοιπόν ή μάλλον τι πρέπει να υπονοήσουμε βλέποντας αυτόν τον χάρτη; Πρέπει να υπονοήσουμε τα εξής:

1) Ένα δίκτυο πολλών Γραφείων Κοινοτήτων στα κεντρικότερα χωριά, καθώς και Ταχυδρομικών Γραφείων, Τηλεγραφικών και Τηλεφωνικών Κέντρων.

2) Ένα δίκτυο πολλών Δημοτικών Σχολείων όχι μόνο στα κεντρικότερα αλλά και σε πολλά από τα μικρότερα χωριά.

3) Έναν πληθυσμό που ακόμα δεν είχε μειωθεί από την αστυφιλία που θα άρχιζε λίγο αργότερα, ο οποίος πληθυσμός ήταν ιδιαίτερα κινητικός (όπως είναι άλλωστε και σήμερα) λόγω της διασποράς των δραστηριοτήτων του, και ο οποίος πήγαινε παντού για τις δουλειές του με τα πόδια ή με υποζύγια.

»Ως προς αυτό το τελευταίο λοιπόν, ο ΝΕΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΙΚΑΡΙΑΣ του 1957 δεν είναι άλλο παρά ένας ΠΕΖΟΠΟΡΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ!

»Πως και γιατί έγινε αυτό το εγχείρημα;

»Μια Καριωτίνα φίλη μας είπε ότι αυτό δεν έγινε τότε μόνο στην Ικαρία αλλά και σε άλλες επαρχίες του Ελληνικού Κράτους κατόπιν διαταγής του Υπουργείου Παιδείας προς τους δασκάλους να χαρτογραφήσουν την περιοχή τους και να διασώσουν τοπωνύμια και παραδόσεις του τόπου που υπηρετούσαν.

»Προσωπικά πάντως εγώ δεν έχω δει άλλον τέτοιο χάρτη για άλλη περιοχή της Ελλάδας. Θα άξιζε ωστόσο κάποιος να κάνει μια ειδική ακαδημαϊκή εργασία με αυτό το θέμα. Και ο λόγος που θα άξιζε είναι ο τρόπος που δούλευαν οι συντάκτες. Όπως μου έλεγε ο πατέρας μου που διατηρούσε σχέσεις με πολλούς από εκείνους τους ηρωικούς δασκάλους της εποχής, η διαδικασία ήταν απλούστατη. Έχοντας στα χέρια της η συντακτική ομάδα έναν χάρτη μάλλον της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού, ρωτούσαν τους μαθητές τους από ποιον δρόμο (δηλ. σημερινό μονοπάτι) ερχόντουσαν στο σχολείο, τον περπατούσαν και οι ίδιοι για τον επιβεβαιώσουν, ρωτούσαν και τους μεγαλύτερους και στο τέλος, αφού παρέβαλαν τη διαδρομή με όποια στοιχεία είχαν από την ΓΥΣ, την σχεδίαζαν στον χάρτη. Στο περίπου φυσικά, όμως δεν υπήρχε περίπτωση να χαθείς. Οι “ημιονικοί οδοί” και οι “ατραποί” του χάρτη του 1957 δεν ήταν απλές μνήμες όπως είναι σήμερα αλλά δρόμοι σε πλήρη χρήση όπου ο πεζοπόρος συναντούσε βοσκούς με τα κοπάδια τους, αγωγιάτες με τα γαϊδούρια και τα μουλάρια τους, διαβάτες φορτωμένους με τσουβάλια και κοφίνια, μαθητές, δασκάλους, χωροφύλακες, γιατρούς και ταχυδρόμους. Μόλις 10 χρόνια πρωτύτερα, μάλιστα, μπορούσες να συναντήσεις ακόμα και εξόριστους ή και αντάρτες.

»Α ναι. Να μην το ξεχάσουμε αυτό. Εκείνη την εποχή, δηλαδή, στα μέσα της δεκαετίας του 1950, άρχισαν να εμφανίζονται και κάποιοι επισκέπτες, Έλληνες ή ξένοι. Είναι συγκινητικό ότι εκείνη τη μακρινή εποχή οι συντάκτες του χάρτη ήδη προσθέτουν και μια τουριστική πινελιά γράφοντας εκείνες τις τόσο γλαφυρές λεζάντες κάτω από τις 11 φωτογραφίες της έκδοσης. Π.χ. “Το Δροσόλουστο Μάραθο” ή “Το Ασύγκριτο Θέρετρο Χριστός Ραχών της Ικαρίας”.

»Κατά τα άλλα, από όσο ξέρω, τα τεχνικά στοιχεία της έκδοσης είναι τα εξής:

1) Η εκτύπωση έγινε στην Αθήνα από τις Εκδόσεις Πεχλιβανίδη (αργότερα “Ατλαντίς”), σπουδαία εταιρία Μικρασιατών προσφύγων που ιδρύθηκε το 1945 και έκλεισε το 1993.

2) Οι διαστάσεις του χαρτιού είναι 66 επί 94 αν και θυμάμαι να έχω δει και χάρτες σε τοίχους με σχεδόν το διπλάσιο μέγεθος, σε διαφορετική όμως χρωματική κλίμακα.

3) Η κλίμακα είναι 1:40.000, δηλαδή πολύ καλή, γιατί έτσι ο χάρτης είναι εξαιρετικά ευανάγνωστος. Λογικά στους μεγαλύτερους χάρτες που νομίζω ότι έχω δει, πρέπει να είχαν αλλάξει την κλίμακα αναλογικά.

4) Οι εκτυπώσεις είναι είτε σε απλό χαρτί, είτε σε χαρτί ενισχυμένο με ύφασμα ώστε με το κάρφωμα λεπτών δοκαριών στο πάνω και στο κάτω μέρος του, ο χάρτης να τυλίγεται και να ξετυλίγεται για παρουσίαση π.χ. σε σχολική αίθουσα.

»Στην Ικαρία αυτός ο χάρτης χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα για σχολικές εργασίες όπου είτε “ξεπατικώθηκε” και χρωματίστηκε από τους μαθητές ή χρησίμευσε ως βάση για ανάγλυφη τρισδιάστατη δημιουργία, π.χ. με γύψο ή με πηλό, όμως έχω δει ακόμα και με τσιμέντο!

»Δεν γνωρίζω ακριβώς με ποιο τρόπο αυτή η έκδοση διαδόθηκε τόσο πολύ ώστε να μην υπάρχει σχεδόν σπίτι ή μαγαζί που να μην τον έχει αναρτημένο κάπου σε περίοπτη θέση, ακόμα και μετά την κατασκευή του οδικού δικτύου από την δεκαετία του 1970 και μετά, όταν η τοπογραφία του νησιού άλλαξε δραματικά και άρα η έκδοση είχε χάσει μεγάλο μέρος της πρακτικής αξίας της.

»Υποθέτω ότι οι Εκδόσεις Πεχλιβανίδη είχαν απόθεμα το οποίο συνέχισαν να διαθέτουν, ενώ προηγουμένως, από ότι άκουσα, ένας μεγάλος αριθμός αντιτύπων είχε διατεθεί από το Υπουργείο Παιδείας στα σχολεία του νησιού για να πωλούνται προς όφελος των ταμείων των Σχολικών Επιτροπών. Έτσι πρέπει να είναι, γιατί τα δύο αντίτυπα που είχαμε στο σπίτι μας έτσι μάλλον τα είχαμε προμηθευτεί. Αμυδρά θυμάμαι κάποιον που έμοιαζε με δάσκαλο να μας επισκέπτεται ως πλασιέ του χάρτη. Και το θυμάμαι αυτό διότι αν και θα έφτανε ένα αντίτυπο, οι γονείς μου, για να υποστηρίξουν την υπόθεση των σχολείων της Ικαρίας, αγόρασαν δύο. Το μόνο που δεν θυμάμαι είναι το αντίτιμο. Πόσο να ήταν άραγε;

»Τελειώνοντας τούτο το μακροσκελές σημείωμα ένα ήθελα να πω ως επίλογο: Αυτή η έκδοση του 1957 είναι εννοείται πλέον ελεύθερη πνευματικών δικαιωμάτων. Άρα θα μπορούσε, αφού γίνει κατάλληλη ψηφιακή επεξεργασία με βάση κάποιο αντίτυπο σε καλή κατάσταση, να επανεκδοθεί και να επανακυκλοφορήσει ως έντυπο ιστορικό μνημείο. Αν πωλούνταν, τα έσοδα θα πήγαιναν...

»Α όχι! Αυτό δεν θα το πω ακόμα!

»Αυτά κι Ευχαριστώ!

Κι εμείς ευχαριστούμε και όπως πάντα,

ευχαριστούμε κι εσάς που μας διαβάζετε.

😊

Παρασκευή, 19 Ιανουαρίου, 2024

 

Όπως πάντα, σχόλια, ερωτήσεις και πληροφορίες εδώ,
ή στο μέηλ μας μας ή στη σελίδα του Συλλόγου και το γκρουπ
"Ορειβάτες Πεζοπόροι Ικαρίας" στο facebook.